Harm Reduction en hersteltrajecten lijken tegengestelde manieren om met verslaving om te gaan. In de praktijk gaan ze steeds meer hand in hand. Cristi Vasilescu (maatschappelijk werker bij De Regenboog Groep) vertelt hoe dat gaat in de hulp aan niet-rechthebbende cliënten.
Je gebruikt drugs en leeft op straat. Harm Reduction vindt afkicken dan geen voorwaarde voor hulp. Die zegt: “Kom binnen, we hebben een gebruikersruimte voor je. Met schone naalden, een douche en een goede maaltijd. Dat is rustiger en schoner dan op straat. Dan krijg je tenminste geen hepatitis en stoort niemand zich aan jou.” Naast Harm Reduction staan hersteltrajecten. Zo’n traject stimuleert je om af te kicken en clean te blijven (‘abstinent’, heet dat in hulpverlenersjargon). In de herstelbenadering is stoppen een voorwaarde voor verdere hulp.
Herstel
Hoewel de werkkamer van Cristi Vasilescu wat rommelig is, straalt hij zelf rust en aandacht uit. Hij spreekt bedachtzaam met zorgvuldig gekozen woorden. Zijn cliënten hebben nagenoeg allemaal een verslaving. Hoe helpt hij mensen om iets in hun leven veranderen en welke plaats heeft een verslaving daarin?
Cristi: “Een van mijn cliënten ziet dingen en hoort stemmen. Hij zegt dat als hij drugs gebruikt dat minder wordt.” Voor hem vindt Cristi herstel de passende route. “Bij deze man hoor ik niet dat hij plezier heeft in druggebruik. Hij ziet het gebruik als noodzaak.” Cristi is daarom met hem naar een psychiater geweest en hij krijgt nu antipsychotica (medicatie). Daardoor voelt hij zich beter. De stemmen zijn minder geworden, net als bij het druggebruik. Cristi: “Door de pilletjes hoeft hij niet meer te hosselen, dus heeft hij veel meer rust.” Bij deze cliënt kwam verrassend snel ruimte voor andere behoeften. Hij wilde uit eigen beweging al na een paar weken werk zoeken.
“Herstel is niet alleen stoppen met drugs gebruiken. Het is ook een nieuwe rol in je leven vinden. En dan komen de moeilijke vragen”, weet Cristi. Als het gebruik wegvalt, verdwijnt er veel: het netwerk, de dagelijkse routines, het scoren. Dagbesteding is dan heel belangrijk. Verveling versterkt de trek in drugs en vergoot het risico op terugval.
Harm Reduction
Cristi: “Ik zie Harm Reduction zo: ‘Iemand gebruikt drugs, geniet ervan, maar zit in een moeilijke situatie.' Hij is bijvoorbeeld op straat gekomen of heeft schulden. Die problemen ga je oplossen zonder dat de cliënt moet stoppen met druggebruik.” Ook als de cliënt weer een woning heeft, hoeft hij niet te stoppen met gebruiken. Misschien komt er een moment dat de cliënt ook dagbesteding wil en een netwerk heeft buiten de gebruikersscene. Cristi: “Vanaf dat moment is iemand hersteld; hij doet mee aan de maatschappij. Ook al gebruikt hij nog.” Na verloop van tijd kan het zijn dat iemand toch merkt dat gebruik duur is of slecht voor zijn gezondheid. Dan komt stoppen met gebruiken vanzelf weer in beeld.
Niet rechthebbend
De daklozen die Cristi ondersteunt zijn niet-rechthebbend. Dat zijn mensen die wel in Nederland mogen zijn, maar geen aanspraak kunnen maken op een uitkering, een zorgverzekering of maatschappelijke opvang. De meesten komen uit Polen en Roemenië.
Voor dakloze niet-rechthebbende drugsgebruikers die iets aan hun situatie willen veranderen is Harm Reduction vaak geen optie in Nederland. De Regenboog Groep kan bij uitzondering hulp aan hen bieden in de vorm van een traject in een kleinschalige 24-uursopvang. Maar het doel van zo’n opname is betaald werk en woonruimte. Dan is herstel de route.
Cristi: “Ik denk aan een van mijn cliënten die eens in de tien dagen crack gebruikt. Hij vindt zelf dat dat goed gaat. Wat ik merk is dat hij drie dagen na het gebruik heel hyper is. Hij vindt zichzelf dan fantastisch. Daarna zit hij een paar dagen in een dipje. Van de tien dagen kan hij er maar een paar werken. Als hij rechten zou hebben in Nederland, zou hij in de maatschappelijke opvang komen, en een uitkering en zorg krijgen. Maar die weg is voor hem in Nederland afgesloten.”
Vraagt Harm Reduction een verzorgingsstaat?
Creëert een uitkering, zorg en opvang een bubbel waarin iemand kan leven met druggebruik? Immers, niet-rechthebbenden worden door het ontbreken ervan min of meer gedwongen om voor herstel te kiezen. Cristi: “Je maakt misschien een bubbel, maar wél een bubbel waarin mensen mee kunnen doen in de samenleving. En meedoen in hun tempo en op hun voorwaarden.” Vooral een korte tijdslijn naar herstel is naar inschatting van Cristi voor sommige cliënten onverstandig. Het risico is groot dat ze er alleen maar slechter door worden.
Dat geldt uiteindelijk ook voor niet-rechthebbenden. Als Cristi merkt dat er meer tijd nodig is dan een paar maanden die in Nederland voor niet-rechthebbenden mogelijk zijn, dan kijkt hij naar het land van herkomst. In Polen is Harm Reduction een bekende aanpak. Cristi: "Dit jaar hebben we al tussen de zes en tien mensen naar een langdurig traject geholpen in Polen.” In Roemenië is dat lastiger. Daar zoekt De Regenboog Groep naar lokale partners die kunnen helpen bij de opvang na terugkeer.
Genieten van drugs
Cristi spreekt van cliënten die ‘van drugs genieten’ in plaats van ‘drugs gebruiken'. Dat lijkt een bewuste woordkeuze van hem. Maar is het niet héél optimistisch om te denken dat gevaarloos genieten van drugs bestaat? Cristi: “Als de problemen die de cliënt ervaart volgens hemzelf niks met druggebruik te maken hebben, dan hoef je ook niks aan het gebruik te veranderen. Misschien komt iemand er op een gegeven moment achter dat er toch steeds problemen komen van het gebruik. Dan ontstaat misschien de gedachte: ‘moet ik toch iets doen aan dat gebruik?’ Dan kom je in een gesprek, dat is dan het begin van herstel.” Tot die tijd biedt de gebruikersruimte van Amoc (inloophuis van De Regenboog Groep) de veilige, schone en rustige plek; een plek waar niet negatief wordt geoordeeld over “genieten van drugs”.
Drugs nodig hebben
Zijn drugs dan niet vaak een uitweg voor mensen die problemen hebben die ze niet zelf kunnen oplossen of niet onder ogen durven zien? Cristi:” Als drugs nodig zijn om te overleven, dan gaat de behoefte aan drugs weg als de onderliggende oorzaak verdwijnt. Als iemand gebruikt om iets weg te stoppen, dan is er psychiatrische hulp en medicatie.” Die hulp is er via partners van De Regenboog Groep ook voor niet-rechthebbenden. Dat is uitzonderlijk, want dat is er normaal niet voor deze groep.
Namens de samenleving voor de cliënt
In de praktijk maakt Cristi geen expliciete keuze tussen Harm Reduction of een hersteltraject. Cristi: “Ik zie soms iemand die heel onverzorgd is. Dan gaat hij eerst naar Amoc. Douchen, schone kleren aan, gebruiken onder toezicht. Dan is er signalering van en hulp bij somatische problemen, (…) Dat is echt Harm Reduction.” Als maatschappelijk werker wil Cristi daarna af en toe contact. Toont iemand vervolgens dat hij verandering in zijn leven wil, dan komt de vraag naar herstel in beeld. Kortom het is in Cristi’s praktijk een pragmatische keuze. “Maar …”, zegt hij: “… Als maatschappelijk werker sta je toch dichter bij het idee van herstel. Want je werkt vanuit de gemeenschap in het belang van het individu. Herstel is voor de maatschappij het beste resultaat. Maar het is ook een heel mooi resultaat voor de cliënt, want meedoen aan de samenleving is heel mooi.”
Tekst en foto: Joost Slis