Bram Vreeswijk (Herstel-lab): Je moet voor geluk zijn, dat is de enige optie.

In zijn zoekproces stuitte Bram op de Ethica van filosoof Spinoza. Daarin beschrijft hij dat je een gelukkig leven kan leiden door actief te zijn. Bram: “Wat wij nu psychische problemen noemen, legde Spinoza uit als passiviteit. Bij Spinoza is activiteit je eigen natuur realiseren. Passiviteit is alles wat dat in de weg staat”.

In alledaagse taal denken we dat actief zijn betekent dat je beweegt of in contact bent met anderen. Dat is niet wat Spinoza bedoelde. Actief zijn is voor hem alles wat uit de persoon zelf voortkomt. Bram: ”Slapen als je moe bent, komt uit je eigen natuur voort en is dus actief. Als verslaafde hosselen om aan je geld te komen is passief.

Die bezigheid komt immers niet voort uit je natuur, maar uit de dwang van je verslaving. Bram: “Volgens deze benadering zie je dat veel goed functionerende mensen eigenlijk heel passief zijn. Ze gaan braaf naar hun werk, maar leven in wezen een passief leven. Voor hen zou de vraag naar hun natuur en hoe je die realiseert ook relevant zijn.” Wat actief maakt, en wat passief, is gradueel en iets wat je persoonlijk kunt verkennen. Bram: “Eten helpt je om je natuur te realiseren, je hebt energie nodig om te doen wat je wil. Eten maakt actief. Maar teveel eten maakt passief, je kunt er afhankelijk van worden.”

Bram: “Als die abstracte principes van Spinoza waar zijn, dan herken je die in je eigen leven”. Dat onderzoeken de deelnemers in het Herstel-Lab. De deelnemers doen er oefeningen mee. Bram noemt een voorbeeld: “Boos worden en dan weglopen. Dat heb ik in het verleden veel gedaan. Als er iets was in een groep dan haakte ik af en begon ergens anders opnieuw.” Denk je in termen van actief en passief dan kan je op dat gedrag reflecteren. “Door weg te lopen beperk je je handelingsvermogen”, zegt Bram. “Als je ziet dat samenwerken een bron is voor het vergroten van je vermogen, dan loop je niet weg.” In het Herstel-Lab interpreteer je je eigen ervaring opnieuw, daar word je wijzer van.

In het Herstel-Lab is de vraag soms letterlijk: “waardoor kom jij in beweging?” Dat doen de deelnemers bijvoorbeeld met tekenen en bewegen. De gedachte daarachter is dat je lichaam dingen kan ervaren die je je nog niet bewust bent. Bram: “Misschien zit je heel redelijk over iets te praten terwijl je eigenlijk ongemak ervaart. Maar als je lichaam enthousiast wordt, reikt het uit en als het angstig wordt, deinst het terug.” Door het lichaamsgerichte werk kan de deelnemer gewaarworden welke emoties er leven. 

Het gaat bij het Herstel-Lab niet alleen om het individu met psychische problemen, maar ook om de omgeving en machtsverhoudingen in de samenleving. In het Herstel-Lab verkennen de deelnemers daarom ook de (afhankelijkheids-) relaties met anderen. Bram: “We zijn gezegend met een systeem dat mensen niet laat omkomen van de honger, maar dat systeem maakt diezelfde mensen ook passief door hen geen kansen te bieden”. Volgens hem neemt het geluk van mensen pas toe als ze meer handelingsvermogen krijgen. Die ruimte is voor mensen met psychische problemen vaak juist heel beperkt. Bram: “Het lijkt zelfs in je eigen belang om je problematiek en afhankelijkheid wat aan te zetten in het contact met hulpverleners en instanties, want dat levert financiële zekerheid en stabiliteit op”. Maar dat zet mensen ook vast en maakt passief, aldus Bram.

Het Herstel-Lab is mede door de systeem-kritische houding anders dan wat de geestelijke gezondheidszorg biedt. Bram: “Ik geloof dat het gelukkig maakt om kritiek te mogen hebben en daar een vorm voor te zoeken”. Maar kritiek heeft het risico om heel totaal te worden; de wereld deugt niet! Het kan dan passief en somber maken en dat is juist niet het streven van het Herstel-Lab. De vorm die deelnemers zoeken, moet kritiek productief maken. Het liefst in kleine concrete stapjes.

Het Herstel-Lab is het product van de route die Bram zelf is gegaan. “Ik heb me lang niet op mijn plek gevoeld in de samenleving. Het idee dat mijn kritische blik mijn bijdrage aan de samenleving kon zijn, gaf mij veel vrijheid in mijn relatie tot de samenleving.” Het heeft voor hem gewerkt. Bram heeft er contacten aan overgehouden en nu is er de waardering in de vorm van een prijs.

Maar het werk is daarmee niet af. Binnenkort start de werkgroep: Nieuw werk. De bedoeling van die groep is om mogelijkheden te verkennen voor werk, waarin mensen vanuit hun ervaringsdeskundigheid bijdragen aan de maatschappij. De werkgroep is een broedplaats, waarvan het resultaat niet vaststaat. Wel is duidelijk dat een doelstelling is om systemen naar zichzelf te leren kijken. Bram: “Er is een kracht bij ervaringsdeskundigen. Ze zijn eerlijk, open en durven naar zichzelf te kijken. Ik hoop dat dat dit tot verandering kan leiden in regulier werk.

Het Herstel-Lab is bedoeld voor mensen die moedig zijn, maar ook voor mensen die niet verder naar achter kunnen; die reflecteren op waar ze zijn en de weg naar voren nemen. Het Laboratorium is 13 januari begonnen, maar je kan op andere momenten instromen als je dat wilt. De Herstelcursus, Bewegingsgroep en Werkgroep: Nieuw werk starten binnenkort. Kijk op de site ervaringswijzer.nl voor exacte data en onderdelen van het programma.

Tekst: Joost Slis | Fotografie: Merlijn Michon