"Vrouwen zijn heel goed in zich verstoppen"
In Amsterdam is dertig procent van de volwassen daklozen vrouw. Dit blijkt uit de nieuwste daklozentelling. De 53-jarige Inga is één van hen. "Ik dacht dat ik de enige vrouw was die op straat sliep."
Het daklozenverhaal van Inga begint zeven jaar geleden met een verontrustend telefoontje van haar zoon. Inga kan het niet navertellen zonder tranen: "'Mam. Het gaat niet goed met me, kom alsjeblieft naar me toe.'"
Het gezin woont in Engeland, maar komt oorspronkelijk uit Letland. "In Letland was geen werk", verklaart Inga de verhuizing naar Engeland. Maar in Engeland ging het mis. "Mijn zoon ging gebruiken."
Als hij naar Amsterdam gaat, wordt alles erger. Ze vindt hem op straat: dopeziek en volledig in paniek. Ze neemt hem in zijn armen en hoopt hulp te vinden. Die vindt ze niet. "Ik ging naast hem liggen en viel in slaap. Zo hebben we jaren geleefd, op straat. We sliepen onder bruggen. Elke ochtend werden we huilend wakker, moeder en zoon."
Inga kijkt naar haar handen en vertelt hoe haar zoon werd opgepakt voor diefstal en moest zitten. Vanaf dat moment was ze op zichzelf aangewezen en doodsbang. "De straat is geen plek voor een vrouw. Slapen lukte alleen als ik 'weg' was. Ik bedoel: als ik drugs nam. Ik kreeg het aangeboden van iemand die ook straat leefde: hier, neem wat, dan slaap je lekker."
"Voor mijn zoon moet ik sterk zijn"
In de jaren dat Inga op slaap sliep, is ze een paar keer beroofd, nota bene door mensen die zelf dakloos zijn. "Ik zou dat nooit doen, maar ik oordeel niet. Ik weet hoe zwaar het is als je op straat moet leven en drugs gebruikt. Je verliest je waardigheid, je normen, alles. Ik ben ook gaan stelen om aan geld te komen. Bij winkels. Tony's Chocolonely bij Albert Hein, daar is een markt voor. Ik ben uiteindelijk gepakt en heb net als mijn zoon vastgezeten. Mijn zus en broer wilden me niet meer zien. Mijn vader overleed. Ik had helemaal niemand meer, behalve mijn zoon. Ik begon na te denken over mijn leven en wilde er een einde aan maken toen ik vrij kwam en weer op straat belandde, maar toen dacht ik aan mijn zoon. We kunnen niet allebei afglijden. Voor hém moet ik sterk zijn."
Een inloophuis is vaak een laatste vangnet, maar ook een eerste stap.
Voor hulp klopte ze aan bij De Regenboog Groep. De Amsterdamse organisatie zet zich al vijftig jaar in voor dak- en thuislozen, en telt tien inloophuizen, verspreid door de stad en één in Zaanstad. Een inloophuis is vaak een laatste vangnet, maar ook een eerste stap. Dagelijks maken er ongeveer 550 dak- en thuislozen gebruik van de inloophuizen. Vrouwen maken 10% uit van het totale bezoekersaantal van de inloophuizen.
Inga is vaak de enige vrouw bij AMOC, het inloophuis aan de Stadhouderskade in Amsterdam, waar ze dagelijks komt. "Ik dacht lang dat ik de enige vrouw was die op straat sliep, maar ik kwam erachter dat het er best veel zijn. Je ziet ze alleen niet. Vrouwen zijn heel goed in zich verstoppen."
Onder vrouwen is veel verborgen dakloosheid
Dakloosheid onder vrouwen is vaak niet zichtbaar. In Amsterdam slaapt slechts vier procent van de dakloze vrouwen in de openbare ruimte, de meesten verblijven noodgedwongen bij familie of kennissen op de bank. Het gaat vaak om economisch daklozen. Economisch daklozen kunnen geen gebruik maken van maatschappelijke opvang, omdat ze in staat worden geacht hun problemen zelf op te lossen. Ze zijn zelfredzaam. Toch zijn er onder hen mensen met meerdere problemen. Naast (dreigende) dakloosheid hebben ze bijvoorbeeld psychische problemen, conflicten met een (ex)partner of schulden.
In 2024 deed Evelien Kamminga tijdens haar master Social Work onderzoek naar verborgen dakloosheid onder vrouwen. Ze sprak met tien vrouwen tussen de 32 en 73 jaar. "Ze hebben allemaal een ander levensverhaal", schrijft ze in haar onderzoeksrapport, "maar hebben één ding gemeen: ze zijn economisch dakloos. De oorzaken zijn divers: relatiebreuk, huiselijk geweld, seksueel misbruik, armoede, ziekte of migratie. Wat opvalt is dat deze vrouwen bewust de straat en opvangplekken vermijden, vaak uit angst voor (seksueel) geweld. In plaats daarvan zoeken ze hun toevlucht in informele netwerken, wat hen onzichtbaar maakt in officiële statistieken."
Amsterdam telt 11.352 volwassen dak- en thuislozen, waarvan is 3.453 vrouw
Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) maakt al jaren schattingen van het aantal mensen dat dakloos is. Die schattingen zijn gebaseerd op mensen die ergens geregistreerd staan. Dat levert een vertekend beeld op, want niet iedereen zoekt hulp. EHTOS neemt in de telling ook mensen die niet geregistreerd zijn.
ETHOS staat voor European Typology of Homelessness and Housing Exclusion en is in 2006 ontwikkeld op de Katholieke Universiteit (KU) Leuven. De methode gaat uit van een eendaagse telling in een gemeente of regio. Medewerkers van organisaties die in aanraking komen met dak- en thuislozen vullen op de dag van de telling vragenlijsten in. Naast maatschappelijke opvangorganisaties doen ook welzijnsorganisaties, huisartsen, scholen, ervaringsdeskundigen en vrijwilligersinitiatieven mee, zodat ook minder zichtbare groepen geteld worden.
Op 8 april 2025 deed Amsterdam voor het eerst mee aan de ETHOS telling, waarvan de resultaten op 8 oktober bekend zijn gemaakt. Uit de telling blijkt dat Amsterdam 13.070 dak- en thuislozen telt, waarvan 1.718 kinderen. Van de 11.352 volwassen dak- en thuislozen zijn er 7.215 man en 3.453 vrouw. Van de mannen slaapt 17 % in de openbare ruimte tegenover 4 % van de vrouwen. De meeste vrouwen (1.442) slapen bij familie, vrienden of derden, gevolgd door een tijdelijke opvang voor dakloze mensen (597 vrouwen) en een niet-conventionele woonruimte, zoals een garage (sta)caravan of kraakpand (531 vrouwen).
Anika Apfel is locatiehoofd van inloophuis AMOC Zuid in Amsterdam
"Als vrouw ben je extra kwetsbaar"
Anika Apfel is locatiehoofd van AMOC Zuid en vindt dat dakloze vrouwen extra aandacht zouden moeten krijgen binnen de hulpverlening. "Als vrouw ben je extra kwetsbaar. Soms zijn er vrouwen die in een uitbuitingsrelatie zitten. In ruil voor een slaapplek worden er seksuele handelingen verlangd. Bang voor seksuele intimidatie zoeken ze geen hulp bij de voorzieningen waar veel mannen rondlopen."
Vanaf 23 oktober zijn er speciale inloophuisdagen voor vrouwen
Om vrouwen te stimuleren hulp te zoeken, start De Regenboog Groep vanaf 23 oktober speciale inloophuisdagen voor vrouwen die dakloos zijn. Deze vinden elke donderdag plaats in inloophuis Makom. Ook LHBTIQ'ers zijn welkom.
Vrouwen en LHBITIQ'ers zijn twee kwetsbare groepen in de daklozenwereld waar trauma een grote rol speelt. Heteromannen zijn die dagen niet welkom. "Niet dat alle mannen in onze inloophuizen vrouwonvriendelijk zijn", haast Anika te zeggen, "maar we zien wel incidenten - binnen en buiten de inloophuizen - die gebaseerd zijn op partnergeweld, misogynie en seksisme. De Regenboog Groep wil ervoor zorgen dat vrouwen en LHBTIQ'ers in beeld blijven en optimaal geholpen worden. Bovendien willen we ervoor zorgen dat meer dakloze vrouwen naar de inloophuizen durven te gaan. Veel vrouwen voelen zich veiliger in een inloophuis waar ze onder vrouwen zijn, waar ze rust kunnen vinden zonder bang te hoeven zijn."
"Ik begin weer in mezelf te geloven"
Ook Inga vond rust bij de Regenboog. "Ik ben zo dankbaar. De mensen bij AMOC hebben mijn leven veranderd. Gewoon door hoe ze tegen me praatten. Ze zagen me als mens, niet als 'die dakloze'." Dan volgen er tranen: "Ik begin weer in mijzelf te geloven. Voor het eerst in mijn leven zie ik weer een beetje licht aan het eind van de tunnel. Ik gebruik geen drugs meer en hoop op een normale baan. En natuurlijk droom ik van een huis. Misschien dat het me ooit lukt. Het hoeft niet groot te zijn, een kleine kamer is al voldoende, als het maar mijn eigen stekkie is."
Dit doet De Regenboog Groep
Voor economisch daklozen is er STED: Stedelijk Team Economisch Daklozen. STED steunt daklozen die te maken hebben met extra problemen en helpt overzicht maken en oplossingen zoeken. Met Tijdelijk Wonen probeert De Regenboog Groep dakloosheid te voorkomen. Mensen die net dakloos zijn geraakt krijgen een tijdelijke plek. Hier komen ze op adem en gaan ze met maatschappelijk werkers zoeken naar een eigen vaste woonplek.
Tekst: Nicolline van der Spek. Fotografie: Marlise Steeman
Inga is een pseudoniem. Echte naam bij de redactie bekend
Bronnen: ETHOS-telling, Onzichtbaar (z)onder dak – De vergeten vrouwelijke economisch daklozen, door Evelien Kamminga.