'Illegale' Surinamers krijgen alsnog verblijfsrecht
Ze zijn als Nederlander geboren, wonen hier al decennia, en dan toch: 'illegaal'. Het klinkt alsof dat niet klopt, en dat doet het ook niet. Dus het moest veranderen en met ingang van deze maand gaat dat gebeuren. Mede dankzij De Regenboog Groep en de inzet van projectleider Frederiek de Vlaming.
Wat staat er precies te gebeuren?
'Je hebt in Nederland een groep van – wat wij denken - zo'n duizend wat oudere Surinamers die, zoals dat heet, ongedocumenteerd zijn. We zagen die mensen, onder meer bij de inloophuizen voor dak- en thuislozen van De Regenboog Groep, steeds armer en kwetsbaarder worden. Hun behoefte aan zorg en bijstand nam en neemt in het algemeen zienderogen toe. Het is een zeer zorgelijke situatie. Drie jaar geleden zijn we begonnen aan een onderzoek om de situatie in kaart te brengen en te kijken wat we konden doen. Met het geweldige resultaat dat hen nu rechtmatig verblijf wordt verleend. Het is wat laat, maar de enige rechtvaardige weg.
Voor we aan de rechtvaardigheid ervan toekomen, kunt u op basis van dat onderzoek iets meer zeggen over deze groep mensen? Hoe hebben ze tot nu toe geleefd?
'Hoogleraar Richard Staring van de Erasmus universiteit en andere onderzoekers hebben op verzoek van De Regenboog Groep uitgebreid onderzoek gedaan naar de groep langdurig ongedocumenteerden. Daartoe behoren ook de Surinamers. Zij zijn veelal boven de vijfenvijftig jaar oud en naar Nederland gekomen voor werk, veiligheid, familie, liefde. Het zijn bijvoorbeeld mensen die toen Suriname onafhankelijk werd als jong kind eerst bij de grootouders daar zijn gebleven en pas later naar Nederland zijn gekomen. Een aantal van hen is vanwege de burgeroorlog daar, naar Nederland gevlucht. De meesten hebben het volgehouden met wat je het best kan omschrijven als, de eindjes aan elkaar knopen en werken tot je er bij neervalt. Dan heb ik het over onregelmatige klussen, sjouwen, schoonmaken, en slapen en eten bij familie en vrienden of een geliefde. Ze hebben zich letterlijk van het ene naar het andere adres gesleept. Het zijn voor hen, al was het in Nederland, met recht tropenjaren geweest. Teruggaan naar Suriname is geen optie want ze hebben geen nauwe banden meer met het land. Hun sociale netwerk, hun familie en kinderen en kleinkinderen zijn hier. En nu moeten ze, vanwege hun ondertussen gevorderde leeftijd - steeds vaker een beroep op die relaties doen. Schaamte speelt in veel gevallen een rol daarbij. Het is niet niets als je keer op keer bij kennissen of een kind moet aankloppen omdat je honger hebt, te moe of te ziek bent. Taaie overlevers, dat is de term die hen denk ik het best omschrijft.'
Waarom zijn ze ongedocumenteerd gebleven?
'Dat verschilt natuurlijk per persoon. We horen wel dat vlak na de onafhankelijkheid niet iedereen op de hoogte was van de mogelijkheden. Er waren kosten aan verbonden en de procedures waren misschien ingewikkeld. Veel mensen hebben geprobeerd een legale status te krijgen maar voldeden bijvoorbeeld niet aan de steeds strengere criteria. Het is in vrijwel alle gevallen een klassiek tussen de wal het schip verhaal.'
Het zijn voor hen, al was het in Nederland, met recht tropenjaren geweest.
Ik zag de formulering racistische wetgeving voorbijkomen. In hoeverre is die kwalificatie van toepassing?
'Onze juridische adviseurs hebben dat inderdaad wel eens zo gedefinieerd. Het is namelijk zo dat witte Nederlanders die bijvoorbeeld naar Australië of Canada geëmigreerd zijn, later gebruik konden maken van het zogeheten wedertoelatingsrecht. Dat gold niet voor Surinamers. Dat is voor velen die als Nederlander zijn opgegroeid en opgevoed een bittere pil. Zij kregen op de lagere school Nederlandse les, koningin Juliana hing aan de muur in hun klaslokaal en ze leerden waar Oude Pekela ligt. Ze zijn volgens de wet geboren als Nederlander en opeens waren ze Surinamer omdat de termijn verstreken was waarbinnen ze het staatsburgerschap konden veranderen. Juist voor deze groep, met wie Nederland een speciale en natuurlijk niet van schuld vrije relatie heeft, mag je extra aandacht voor rechtvaardigheid en enige flexibiliteit verwachten.'
Wat zijn nu de volgende stappen?
'De nieuwe regeling van de daken schreeuwen. Daarmee de mensen waar het om gaat op de hoogte brengen en met hen de aanvraagprocedure doorlopen. Daarbij is coulance het voornaamste uitgangspunt. Het gaat er in grote lijnen om dat je voor 25 november 1975 geboren bent en kan aantonen dat Nederland voor een behoorlijk aantal jaren je feitelijke verblijfplaats was en is. Ik bedoel, als je een keer terug bent gevlogen naar Suriname voor een begrafenis wordt dat dus niet tegen je gebruikt.'
Frederiek de Vlaming is criminoloog gespecialiseerd in internationaal strafrecht en overgangsjustitie met een achtergrond in mensenrechten, ontwikkelingsstudies en internationaal vluchtelingenrecht en -beleid.
Waarom heeft het zo lang geduurd voordat dit tot stand kwam?
'Zoals dat gaat, iemand moet het aanzwengelen en dan duurt het even voordat er daadwerkelijk nieuw beleid is. De Surinaamse gemeenschap is er natuurlijk al veel langer dan wij mee bezig. Iwan Leeuwin met zijn organisatie al sinds 2013 bijvoorbeeld. De urgentie is toegenomen gezien de leeftijd en de kwetsbaarheid. De discussie over ons slavernij-verleden heeft misschien geholpen. Het koloniale verleden en mogelijke vormen van rechtsherstel komen in de media steeds vaker voorbij.
Dat we daar iets mee moeten, begint steeds meer gemeengoed te worden. We hebben de zaak ook vanaf het begin af aan zeer grondig aangepakt, en alles door wetenschappers laten onderzoeken en door juristen laten onderbouwen. En ik moet ook zeker de rol van Eric van der Burg noemen, als staatssecretaris van Justitie en Veiligheid. We hebben vorig jaar met hem gepraat. Hij begreep de ernst van de situatie en zei al vrij snel: ‘Dit moeten we doen.
Over maatschappelijk klimaat gesproken, ik kan me ook voorstellen dat mensen gaan roepen dat er veel meer mensen zijn die ongedocumenteerd in Nederland leven en dat we daar ook iets aan moeten doen? Of, dat met deze precedent, het hek van de dam is. Voorziet u dat de regeling zal worden bekritiseerd?
'Dat is niet te voorspellen natuurlijk. Het zou gezien de volkomen logica en rechtvaardigheid van de regeling in ieder geval behoorlijk cynisch zijn. En we hebben het welbeschouwd over een piepklein groepje mensen.'
Uw vakgebied omvat recht met betrekking tot oorlogsmisdrijven. Ik kan me voorstellen dat dit een wat vrolijker exercitie was...
'Laat ik het zo zeggen, ik werk graag aan praktische en kleinschalige initiatieven die ook nog van grote symbolische betekenis zijn, zoals er zoveel ook door De Regenboog Groep worden geïnitieerd. Dat streven is hier beloond, met dank aan een dappere Staatssecretaris en de vele mensen met wie we hieraan gewerkt hebben, en dat is een onverdeeld goed gevoel.'
Was er een moment van euforie gedurende het proces?
'Ja, absoluut. Nog steeds, zeker nu het rond is gekomen. Ik ben ontzettend blij voor die mensen en - dat moet ik toegeven - ik ben ook echt trots hierop. Ik kan me ook nog goed herinneren dat we met Iwan Leeuwin van de Surinaamse gemeenschap en onze juridische adviseurs, professor Kees Groenendijk en Eva Bezem, na dat gesprek met de staatssecretaris in december vorig jaar in de lift stonden en dat we dachten, ok, dus dit gaat echt gebeuren. Ge-wel-dig.'
tekst: Gijs de Swarte foto: Merlijn Michon