Initiatieven uit protest
Eind jaren zeventig zijn er rond de zevenduizend heroïneverslaafden in Amsterdam en een toenemend aantal (illegale) heroïneprostituees. Zij clusteren samen rond de Nieuwmarkt en de Zeedijk en leven onder zeer onhygiënische omstandigheden in kraakpanden. De straathandel en het openlijke gebruik van drugs veroorzaken veel overlast, waartegen amper wordt opgetreden. Door de aarzelende en afwachtende houding van de lokale overheid, krijgen initiatieven van De Regenboog vaak een protestkarakter.
Explosieve situatie
Stichting De Regenboog onderneemt in de koude winter van 1979 actie om onderdak te vinden voor een ‘zwerfgroep’ jonge verslaafde Surinamers. Met de politie op de hielen trekken deze jongeren van plek naar plek. De situatie is explosief. Al sinds 1976 bestaat binnen De Regenboog een Suriname-sectie. Deze treedt nu op als pleitbezorger van een groep gebruikers die geen kant meer op kan.
De Doelen gekraakt
In recordtijd wordt er een plan ontwikkeld, genaamd Njoeng Libi: Nieuw Leven. Samen met onder meer de Surinaamse welzijnsinstelling Apoera zet De Regenboog een stuurgroep op. Terwijl er op het stadhuis wordt vergaderd en vergaderd, geeft de stuurgroep het sein tot actie. Via het dak van De Kloof op de Kloveniersburgwal wordt twee huizen verder het leegstaande pand De Doelen gekraakt. Het pand wordt meteen schoongemaakt en er treedt een ordedienst in werking. ‘s Avonds is er eten en een warme plek. Twee weken later staan er bijna twaalfhonderd bezoekers geregistreerd. De helft is jonger dan vijfentwintig jaar.
De Doelen gekraakt | Fotograaf Hans van Dijk
Dreigende arrestatie
Dominee Wouters helpt bij de kraak: “In 1979 wemelde het in de stad van zwaar verslaafde heroïnegebruikers. Er vielen dagelijks doden, maar er was nauwelijks opvang. Ten einde raad hebben we toen De Doelen gekraakt om daar een opvangcentrum te beginnen. Burgemeester Polak was er fel op tegen en dreigde me te laten arresteren, maar we hebben toch doorgezet. Later heeft hij wel toegegeven dat we toen de goede weg zijn ingeslagen. Drugsverslaving moet je niet aanpakken met repressief optreden alleen, je moet er een sociale aanpak tegenoverstellen. Daar hebben we een lans voor gebroken.”
Methadon als alternatief
De eerste hoofdstedelijke methadonbus is het antwoord van de gemeente en de toenmalige GG&GD op een acuut openbare-ordeprobleem: een grote zwerfgroep heroïneverslaafden houdt zich in en om De Doelen op. Vele honderden gebruikers – schattingen lopen uiteen van zeshonderd tot twaalfhonderd personen, voornamelijk van Surinaamse of Antilliaanse afkomst – komen er dagelijks om hun drugs te kopen. Omwonenden klagen over geluidsoverlast, steekpartijen, wildplassen en bewusteloze verslaafden op de toiletten van buurtcafés. Ook is er veel criminaliteit in de directe omgeving: autokraken, winkeldiefstallen, berovingen, et cetera. Met het gratis aanbieden van methadon, een synthetisch opiaat, hoopt de stad deze verslaafden een goedkoop alternatief te bieden voor heroïne en de groep zo ook ‘in zorg’ te krijgen.
Petjes, pistolen en dope
Aanvankelijk kicken de verslaafden af met behulp van kleine doses methadon, soms aangevuld met wat librium en slaaptabletten. Giel van Brussel kwam in 1977 bij de GG&GD in dienst als arts. Hij herinnert zich dat hij elke methadontablet ‘tot de dood’ moest verdedigen. “Of ik gek was? Je geeft alcoholisten toch ook geen jenever?” Op uitnodiging van de stuurgroep hield Van Brussel een paar keer per week spreekuur in De Doelen: “Als je daar binnenkwam, zag je een groot, zwart hol met drie gloeilampjes aan een snoer uit het kantoor van de Regenboog. En dan zaten daar al die Surinamers, met petjes op, en er stonden tafels, met messen, pistolen en dope. Daar paradeerden dan zo’n duizend mensen per dag langs.” Er ontstaat een impasse. De dealers zijn in feite de baas in De Doelen, maar kan de gemeente wel ontruimen zonder alternatief voor al die verslaafde mensen?
De Doelen links, De Kloof rechts